Radek (właściwie Sobelsohn lub Sobelzon) Karol (Kopel), pseud.: Arvid, K. Bremer, Ramsay B. Carlson, Alfred J. Childe, K., K. R., K. S., K-ek, Kr., Max, Obserwator, P. B Parabellum, J. Porębski, Konstantin Romer, Arthur Struthahn, Viator (1885–1939), publicysta, działacz polskiego i międzynarodowego ruchu robotniczego, dyplomata radziecki. Ur. 31 X we Lwowie, był synem Bernarda Sobelsohna (Sobelzona), urzędnika pocztowego, i Zofii z Lieferantów.

W r. 1890 R. stracił ojca, odtąd jego i młodszą siostrę Adelę wychowywała sama matka, nauczycielka. Jak pisał o sobie w r. 1902 «z pochodzenia Żyd, nie odebrałem wychowania żydowskiego. Od czasu przeczytania pierwszych książek od 1 klasy [szkoły normalnej] (nie przesadzam), od czasów uczenia się historii polskiej, uczenia się samodzielnego, tj. od 2 klasy normalnej, uważałem się za Polaka». Później napisze, że silny wpływ miała nań także kultura niemiecka w rezultacie oddziaływania pozostającej pod wpływem tej kultury rodziny matki. W 12 roku życia należał do nielegalnej organizacji patriotycznej w gimnazjum w Tarnowie, dokąd powróciła, pochodząca stamtąd, matka. W dwa lata później nawiązał kontakty z grupą robotników socjalistów. Zaczął też czytywać niemiecką literaturę socjalistyczną. W szkole założył dwudziestoosobowe kółko socjalistyczne, związane z lwowskim pismem młodzieży socjalistycznej „Promień”. Do jego kółka należał m. in. Stefan Jaracz. Inny członek kółka «Promienistych» Marian Kukiel tak opisał R-ka z tego okresu: «Drobny, szczupły, wątły z głową może zniekształconą przez «angielską chorobę», a jakby rozdętą masą wiadomości i naporem myśli, ze wzrokiem już nadwyrężonym przez czytanie nocne przy niedojadaniu (…). Z pasją chłonął kulturę umysłową, klasyczną, polską, niemiecką, powszechną, wówczas pogrążył się w studiach społecznych i w marksizmie („Wiadomości” 1957 nr 4). Jego nauczycielem w gimnazjum był m. in. Tadeusz Pini. W lipcu 1902 w rocznicę bitwy pod Grunwaldem po raz pierwszy wystąpił publicznie na wiecu w Dąbrowie Tarnowskiej. Wzmianka o nim w „Głosie Narodu” spowodowała usunięcie go ze szkoły. Przyjęto go znów warunkowo, ale usunięto po raz drugi, tym razem za kolportaż literatury socjalistycznej. Rozpoczął wówczas jawną działalność w Polskiej Partii Socjalno-Demokratycznej Galicji i Śląska (PPSD) w Tarnowie. Poprzez Zygmunta Żuławskiego uzyskał dostęp do literatury Socjaldemokracji Król. Pol. i Litwy (SDKPiL), która wywarła na nim, jak sam pisał, «oszałamiające wrażenie». Latem 1903 otrzymał w Nowym Sączu jako ekstern świadectwo dojrzałości.

R. rozpoczął wówczas regularną współpracę z „Promieniem” i dziennikiem PPSD „Naprzód” (w nr z 1 X 1903 „Naprzodu” ukazał się pierwszy jego artykuł – recenzja pracy M. Schippla „Zuckerproduktion und Zuckerprämie …”). Pierwszy zaś artykuł podpisany pseud. Karol Radek ukazał się w „Promieniu” w październiku 1903; dotyczył materializmu historycznego. Po kilku latach pod tym pseudonimem (przejętym z „Syzyfowych prac” Żeromskiego) stał się R. bardziej znany niż pod swym rodowym nazwiskiem, a po r. 1917, sankcjonując tę sytuację, używał go jako nazwiska. Jesienią 1903 wstąpił na Wydział Prawniczy UJ, gdzie studiował do połowy 1904 r. W końcu 1903 r. i ponownie w kwietniu 1904 został wiceprzewodniczącym zarządu postępowej organizacji studenckiej «Ruch». Zaczął wtedy pracować w redakcji „Naprzodu”. Jak sam stwierdzał, mimo wyznawania poglądów bliskich rewolucyjnej socjaldemokracji, był tolerowany przez Ignacego Daszyńskiego. Utrzymywał kontakty z przebywającym wówczas w Krakowie członkiem SDKPiL Feliksem Dzierżyńskim, pomagał w przerzucie literatury SDKPiL do Król. Pol. W lutym 1904 po raz pierwszy ogłosił artykuł w prasie SDKPiL („Czerwony Sztandar”). W czerwcu 1904 sąd koleżeński organizacji «Ruch» rozpatrywał skargę na R-ka o przywłaszczenie sobie książki będącej własnością jednego z członków organizacji. R-ka uniewinniono, uwzględniając jego młody wiek. Stefan Jaracz (również «promienisty») wspominał o zastawieniu przez R-ka w lombardzie zegarka należącego do kolegi i zwróceniu właścicielowi jedynie kwitu z lombardu. Większe znaczenie miał jego konflikt z redaktorem „Naprzodu” Emilem Haeckerem. Również i tu poszło o przywłaszczenie książek na początku 1904, choć wg R-ka przyczyną były różnice polityczne. W rezultacie R. opuścił redakcję „Naprzodu”.

R. wyjechał w r. 1904 do Szwajcarii i zamieszkał w Bernie. Utrzymywał się z korespondencji do warszawskiego tygodnika „Głos” (współpracował z tym pismem od sierpnia 1904 do września 1905). W Szwajcarii prowadził studia nad historią ruchu robotniczego. Wstąpił też do berneńskiej sekcji SDKPiL. Przeniósł się następnie do Zurychu, gdzie należał do socjalistycznej organizacji – klubu robotników cudzoziemskich «Eintracht». W 1 poł. 1905 r. znalazł się ponownie w Bernie. Od r. 1904 utrzymywał kontakt listowny z Różą Luksemburg i pisywał do redagowanej przez nią poznańskiej „Gazety Ludowej”. W liście do niej z 6 IX 1905 pisał o ciążących na nim oskarżeniach z okresu krakowskiego, sondując czy nie przeszkodzi to jego działalności w SDKPiL. Początkowo adresatka listu odniosła się do R-ka dość chłodno. Jesienią 1905 przybył on do Berlina, 20 X spotkał się tu z R. Luksemburg, która wziąwszy pod uwagę jego erudycję i talent publicystyczny, mimo pewnych wahań skierowała go do pracy w SDKPiL w kraju, gdzie wydarzenia rewolucji 1905 wzmogły zapotrzebowanie partii na pióra publicystyczne. Dn. 5 lub 6 XII 1905 R. przyjechał do Warszawy, gdzie od razu został jednym z głównych autorów prasy SDKPiL. Od grudnia 1905 do stycznia 1907 wchodził do Centralnej Komisji Socjaldemokratycznych Związków Zawodowych, redagował jej pismo „Związek Zawodowy”. Był też autorem anonimowo wydanej broszury programowej Związki zawodowe (W. 1906). Występował na wielu wiecach. Od marca do maja 1906 obok Juliana Marchlewskiego i Aleksandra Małeckiego redagował nielegalny „Czerwony Sztandar”. W kwietniu 1906 został na krótko zatrzymany przez policję w Warszawie; zwolniono go dzięki łapówce. W dn. 12 V 1906 został aresztowany ponownie, tym razem pod nazwiskiem Antoni Kowalski, i osadzony na Pawiaku, gdzie dopiero 11 VII ujawnił swoje prawdziwe nazwisko. W czasie pobytu w więzieniu studiował literaturę marksistowską i uczył się rosyjskiego. Tu też dokończył tłumaczenia pracy K. Kautskiego „Nauki ekonomiczne Karola Marksa” (W. 1906). Za kaucją 300 rb. zwolniono go 24 X 1906. Dn. 25 XI wyjechał do Krakowa, a potem do Berlina w związku z przygotowaniami do zjazdu związków zawodowych SDKPiL, do którego ostatecznie nie doszło. Później partia skierowała go (w styczniu 1907?) do Łodzi. Tu jako Aleksander Podolski został (przed 27 IV 1907) aresztowany po raz trzeci. W dn. 4 VI przewieziono go do X Pawilonu Cytadeli Warszawskiej, gdzie wykorzystał czas na studia ekonomiczne (na tekstach D. Ricardo i A. Smitha uczył się angielskiego) i czytał Platona w oryginale. Decyzją generała-gubernatora warszawskiego z 8 X 1907 został wydalony za granicę bez prawa powrotu. Dn. 13 XI przekazano go na stacji Granica–Szczakowa władzom austriackim.

Z Galicji niemal od razu wyjechał R. przez Niemcy do Finlandii, gdzie w Teriokach przebywali kierowniczy działacze SDKPiL i Socjaldemokratycznej Partii Robotniczej Rosji (SDPRR). W lutym 1908 osiadł w Berlinie, w którym znajdowała się ówczesna siedziba Zarządu Głównego (ZG) SDKPiL. Stale współpracował z „Przeglądem Socjaldemokratycznym”, pisując głównie na tematy międzynarodowe. Na VI Zjeździe SDKPiL w Pradze Czeskiej 5–13 XII 1908 wchodził do sekretariatu Zjazdu i był koreferentem w sprawach związków zawodowych; bronił tu koncepcji działalności legalnej socjaldemokratycznych związków zawodowych (był w tym względzie na Zjeździe odosobniony), a gdyby ta nie była możliwa, wchodzenia ludzi SDKPiL do innych istniejących legalnych organizacji zawodowych. Jesienią 1908 przeniósł się do Lipska, gdzie uzyskał pracę w dzienniku Socjaldemokratycznej Partii Niemiec (SPD) „Leipziger Volkszeitung” („LVZ”), wówczas w ręku lewicy partyjnej. Studiował też na tamtejszym uniwersytecie historię Chin i na seminarium K. Lamprechta zagadnienia polityki międzynarodowej. W r. 1909 doszło do pierwszego konfliktu między R-kiem a ZG SDKPiL, gdy R. bronił niewinności swojej żony Heleny Bogojawleńskiej, działaczki SDPRR, czynnej następnie w łódzkiej organizacji SDKPiL pod pseud. Noc, oskarżanej (jak się okazało później – bezpodstawnie) o współpracę z policją rosyjską. Jesienią 1909 był przez jakiś czas w Krakowie, ale wrócił do Niemiec. Wiosną 1910 ujawniły się różnice w poglądach na taktykę partyjną między R-kiem a większością ZG SDKPiL. Do dawnej sprawy stosunku do legalności związków zawodowych doszła sprawa oceny Polskiej Partii Socjalistycznej-Lewicy (PPS-Lewicy). W obu sprawach R. zajmował bardziej otwarte stanowisko niż jego polemiści. W r. 1910 współpracował z legalnymi pismami warszawskimi: wydawaną przez SDKPiL „Trybuną” oraz redagowanym przez Jana Władysława Dawida „Społeczeństwem”. W dn. 28 VIII – 3 IX 1910 uczestniczył jako delegat SDKPiL w kopenhaskim kongresie II Międzynarodówki. Był członkiem dwóch komisji: spółdzielczej oraz międzynarodowego arbitrażu i rozbrojenia. Na własną rękę wystąpił tu z propozycją usunięcia z projektu rezolucji żądania zmniejszenia zbrojeń morskich. Twierdził, że jest to postulat utopijny i jest «rzeczą niemożliwą oprzeć go na argumentach socjalistycznych». Posunął się nawet do tego, że potępił SPD za wysunięcie tego żądania. Pod wpływem R. Luksemburg złożył potem (napisane przez nią) samokrytyczne oświadczenie, że nie zamierzał pomniejszać znaczenia działań socjalistów na rzecz pokoju. W tym okresie R. nawiązał po raz pierwszy korespondencję z W. Leninem. Podczas pobytu w Niemczech brał od r. 1908 żywy udział publicystyczny w działaniach podejmowanych przez lewe skrzydło SPD, zmierzających do zaktywizowania politycznego klasy robotniczej. Poza „LVZ” współpracował też z innymi pismami SPD: centralnym dziennikiem „Vorwärts”, organem teoretycznym „Die Neue Zeit” (od r. 1906). Jego teksty, głównie dotyczące polityki międzynarodowej, ukazywały się też w wielu pismach prowincjonalnych SPD. W r. 1911 przeniósł się do Berlina, latem 1912 przez krótki czas był współredaktorem pisma SPD „Freie Volkszeitung” w Göppingen (Wirtembergia), zaś od 1912 r. mieszkał w Bremie, gdzie uzyskał pracę w dzienniku „Bremer Bürger Zeitung” („BBZ”). Ogłosił też zbiór artykułów i rozpraw Der deutsche Imperialismus und die Arbeiterklasse (Bremen 1912).

W r. 1910 odżyła sprawa zarzutów natury moralnej pod adresem R-ka z okresu krakowskiego – z wyraźnym celem jego zdyskredytowania. Podjął te zarzuty – tym razem publicznie – Haecker w „Naprzodzie” i na łamach warszawskiej „Myśli Niepodległej” Andrzeja Niemojewskiego. R. bronił się, bronił go także ZG SDKPiL, lecz, jak się wydaje, nie dość energicznie. Z chwilą powstania rozłamu w SDKPiL na zwolenników ZG («zarządowców») i ich przeciwników («rozłamowców»), R. stanął po stronie tych ostatnich. Wtedy to frontalnie zwrócili się przeciw niemu także R. Luksemburg i Leon Jogiches-Tyszka, stanowiący kierownictwo «zarządowców». Niejako z zemsty za poparcie opozycji partyjnej dodali oni do dawnych zarzutów nowe: iż nie zwrócił on w końcu 1906 r. do depozytu Centralnej Komisji Socjaldemokratycznych Związków Zawodowych sumy 300 rb. R. twierdził, że przekazał je jednemu z działaczy, czemu ten zaprzeczał. Powołana 2 XI 1911 na żądanie R-ka komisja SDKPiL (F. Dzierżyński, Adam Samuel Ettinger, Henryk Stein-Domski) nie doszła do żadnych ostatecznych wniosków. Wówczas 26 VII 1912 ZG zdecydował oddać R-ka pod sąd partyjny. Sąd ten, wyłoniony uchwałą konferencji krajowej SDKPiL («zarządowców») z 17 VIII 1912, wydalił go 21 VIII z SDKPiL. Wyrok ogłoszono w „Czerwonym Sztandarze” w październiku 1912. R. działał nadal w SDKPiL we frakcji «rozłamowców», gdzie nie uznano decyzji tego sądu. R. Luksemburg, wspierana przez ZG SKDPiL, parła także do usunięcia R-ka z SPD i w rezultacie Zarząd SPD oświadczył we wrześniu 1912, że nie uważa R-ka za członka SPD. Na stanowisku kierownictwa SPD zaważył także niechętny stosunek do ostrych polemik R-ka z coraz bardziej wpływowymi w SPD reprezentantami kierunku rewizjonistycznego. Mimo to radykalnie nastawiona bremeńska organizacja SPD pozostawiła go w redakcji „BBZ”. W obronie R-ka wystąpili także działacze SDKPiL z frakcji «rozłamowców» (Jakub Hanecki, A. Małecki) oraz działacze SDPRR wszystkich kierunków (w tym także W. Lenin). W marcu 1913 R. wydał w Bremie we własnej obronie broszurę Meine Abrechnung, wyjaśniającą okoliczności usunięcia go z SDKPiL i odrzucającą wysuwane zarzuty. Sprawa na forum SPD zakończyła się podjęciem przez ogólnoniemiecki zjazd SPD w Bremie we wrześniu 1913 uchwały nie dopuszczającej do SPD osób usuniętych przez bratnie partie socjalistyczne za czyny niemoralne, choć imiennie o R-ku uchwała nie wspominała (odpowiednia propozycja R. Luksemburg została przez zjazd odrzucona). R. szukał obrony również na forum SDPRR, której częścią składową wciąż była (od r. 1906) SDKPiL. We wrześniu 1913 powstała w Paryżu komisja, gdzie obok reprezentantów bolszewików, mienszewików i Bundu znaleźli się także: działacz SDKPiL Zdzisław Leder (pozostający poza frakcjami w SDKPiL) oraz A. Łunaczarski (poza frakcjami w SDPRR). Uznała ona, że «nie ma podstaw do oddania tow. Radka pod sąd partyjny, ani tym bardziej do wykluczenia go z partii». Poparł to orzeczenie W. Lenin w imieniu Komitetu Centralnego (KC) partii bolszewickiej w liście z 31 III 1914 do Zarządu Krajowego SDKPiL («rozłamowców»). W marcu 1914 „Sprawozdanie komisji badającej sprawę członka SDKPiL Karola Radka” zostało wydane jako broszura przez Biuro Sekcji Zagranicznych SDKPiL «rozłamowców». W r. 1914 zasilał R. swymi artykułami wychodzący w Petersburgu legalny organ SDKPiL («rozłamowców») „Nową Trybunę”.

Wybuch wojny światowej zastał R-ka w Berlinie. W pierwszych dniach sierpnia 1914 znalazł się wśród tych, którzy próbowali zorganizować wokół czołowej postaci lewicy SPD K. Liebknechta opozycję antywojenną w niemieckiej socjaldemokracji. Wyjechał następnie do Szwajcarii i nawiązał współpracę z dziennikiem socjaldemokratycznym „Berner Tagwacht”, ale w początkach grudnia 1914 powrócił do Berlina, gdzie nadal współpracował z grupą Liebknechta. Wysyłał stąd korespondencje do Szwajcarii oraz do Bremy (do „BBZ” i do „Lichtstrahlen”). Na początku 1915 zagrożony aresztowaniem, wyjechał do Szwajcarii. Wiadomo, że 23 I przemawiał na wiecu w Zurychu. Wykładał w szkole szwajcarskiej socjaldemokracji w Bernie, a także nadal pisywał do „Berner Tagwacht” i do wspomnianych pism bremeńskich (do r. 1916, później do bremeńskiej „Arbeiterpolitik”). Nawiązał już w styczniu 1915 bliskie kontakty zarówno korespondencyjne, jak i osobiste z przebywającym wtedy również w Szwajcarii Leninem. W zasadniczej wówczas sprawie – stosunku do wojny – stanowisko R-ka było bliskie leninowskiemu, w niektórych innych sprawach (m. in. w kwestii narodowej) stał na pozycjach zbliżonych do R. Luksemburg, za co był przez Lenina ostro krytykowany. Jako przedstawiciel SDKPiL («rozłamowców») uczestniczył w międzynarodowych konferencjach socjalistycznych w Zimmerwaldzie (5–8 IX 1915) i Kienthalu (24 III – 20 IV 1916). Na konferencjach tych należał do rzeczników tzw. lewicy zimmerwaldzkiej utworzonej przez Lenina 4 IX 1915, był też autorem poprawionego przez Lenina projektu deklaracji lewicy na konferencję zimmerwaldzką. Z ramienia SDKPiL («rozłamowców») został członkiem Międzynarodowej Komisji Socjalistycznej, wyłonionej przez konferencję zimmerwaldzką (Komisja ta działała do marca 1919), oraz sekretarzem biura lewicy zimmerwaldzkiej. Od kwietnia 1916 mieszkał w Davos. Po zwycięstwie rewolucji lutowej 1917 r. w Rosji wraz z Leninem i grupą rosyjskich i polskich emigrantów politycznych udających się do Rosji przejechał jako Siergiej Wołkow 9–12 IV 1917 przez Niemcy za zgodą władz niemieckich. Dn. 13 IV przybył do Sztokholmu i tu pozostał, gdyż jako poddany austriacki nie mógł być wpuszczony do znajdującej się w wojnie z Austrią Rosji. Wraz z J. Haneckim i W. Worowskim wszedł do działającego w Sztokholmie Biura Zagranicznego KC SDPRR (bolszewików). Odtąd datuje się jego formalny udział w instancjach partii bolszewickiej, w której staż zaliczono mu od r. 1902, tj. od wstąpienia do PPSD (było to rzadkością, gdyż większości rewolucjonistów polskich zaliczano staż od wstąpienia do SDKPiL lub PPS-Lewicy). Biuro Zagraniczne w bezpośrednim kontakcie z Leninem wydawało od 3 VI do 30 XI 1917 biuletyn „Russische Korrespondenz «Prawda»” i od 15 IX do 28 XI 1917 „Bote der Russischen Revolution’’, które R. współredagował i zasilał artykułami. W dn. 5–12 IX 1917 wziął udział w tzw. III konferencji zimmerwaldzkiej w Sztokholmie jako reprezentant bolszewików i zjednoczonej (od r. 1916) SDKPiL. Do Piotrogrodu przybył 20 XI 1917, a więc wkrótce po ustanowieniu władzy radzieckiej. Jeszcze w tym samym miesiącu wysłany został przez Lenina z powrotem do Sztokholmu, m. in. dla przeprowadzenia sondaży pokojowych z przedstawicielem rządu niemieckiego K. Riezlerem. Dn. 6 XII wystąpił z referatem o sytuacji międzynarodowej na posiedzeniu Komitetu Piotrogrodzkiego SDPRR (bolszewików).

W grudniu 1917 R. został kierownikiem Biura Prasowego Komisariatu Ludowego Spraw Zagranicznych, ale jego faktyczna rola w realizacji polityki zagranicznej Rosji tego okresu wykraczała znacznie poza to stanowisko. Dn. 5 I 1918 Lenin podpisał nominację R-ka na konsultanta delegacji radzieckiej w czasie drugiej fazy jej rokowań z delegacją niemiecką w Brześciu. W dn. 7 II wraz z Stanisławem Bobińskim (również konsultantem w sprawach narodowościowych) w imieniu SDKPiL złożył w czasie obrad komisji politycznej w Brześciu deklarację, domagającą się przede wszystkim «zniesienia ucisku narodowego» na całym terytorium ziem polskich. Dn. 10 II powrócił do Piotrogrodu. Od 22 II był członkiem Komitetu Obrony Piotrogrodu. W czasie toczących się wtedy w partii bolszewickiej dyskusji opowiedział się po stronie krytykowanej przez Lenina frakcji «lewych komunistów», był przeciwnikiem zawarcia pokoju brzeskiego. Swego stanowiska bronił także na VII Zjeździe Komunistycznej Partii (bolszewików) Rosji – RKP(b) 6–8 III 1918, gdzie wybrano go na zastępcę członka komisji do opracowania nowego programu partii. Po przeniesieniu centralnych władz radzieckich do Moskwy (marzec 1918) znalazł się tam i R. Został wówczas członkiem Kolegium Komisariatu Ludowego Spraw Zagranicznych i kierownikiem Wydziału Środkowoeuropejskiego tegoż Komisariatu. Jednocześnie był kierownikiem wydziału spraw zagranicznych Ogólnorosyjskiego Centralnego Komitetu Wykonawczego (WCIK) Rad. Latem 1918 frakcja «lewych komunistów», do której R. należał, uznała swe dotychczasowe stanowisko za błędne i przestała istnieć. R. wysunął się w tym okresie do rzędu czołowych postaci życia politycznego Rosji radzieckiej, szczególnie na polu polityki zagranicznej. Na II konferencji grup SDKPiL w Rosji obradującej 13 V 1918 w Moskwie wygłosił referat Chwila obecna i zadania naszej partii. W lipcu 1918 został członkiem WCIK Rosyjskiej Federacyjnej Socjalistycznej Republiki Radzieckiej (RFSRR) i był nim do stycznia 1924. Dn. 8 VIII 1918 został członkiem Wydziału Społeczno-Politycznego Socjalistycznej Akademii Nauk Społecznych RFSRR (od r. 1919 Akademii Socjalistycznej, później Komunistycznej). We wrześniu 1918 na spotkaniu z przybyłym do Moskwy działaczem PPS-Lewicy Józefem Ciszewskim opowiedział się za zjednoczeniem SDKPiL i PPS-Lewicy.

Po wybuchu w listopadzie 1918 rewolucji w Niemczech R. wyjechał 6 XII 1918 do Berlina, gdzie dotarł, mimo licznych przeszkód, 19 XII. Tu odnowił kontakty z K. Liebknechtem, R. Luksemburg i L. Jogichesem; stare konflikty poszły w zapomnienie. R. współdziałał z nimi w tworzeniu Komunistycznej Partii Niemiec (KPD) i wziął udział w jej zjeździe założycielskim 30 XII 1918 – 1 I 1919. Kiedy w styczniu 1919 po nieudanym powstaniu «spartakusowców» (komunistów) zaczęło się regularne polowanie sił kontrrewolucji niemieckiej na przywódców tej partii, R. musiał się ukrywać (list gończy za nim z 16 I 1919 wyznaczał 10 000 marek nagrody). Został jednak 12 II uwięziony. Zapewne ta okoliczność, że był emisariuszem Rosji radzieckiej uratowała mu życie. Jego cela więzienna w berlińskim Moabicie stała się swoistym salonem politycznym, gdzie spotykał się z licznymi reprezentantami życia publicznego, w tym także skrajnej prawicy. W marcu 1919 zaocznie wybrano go na VIII Zjeździe RKP(b) do KC partii, Zjazd uchwalił pozdrowienia dla niego. Dn. 8 XII 1919 przeniesiono go z więzienia do mieszkania E. von Reibnitza, zaś 18 I 1920 przekazano go w Prostkach koło Grajewa władzom polskim (kpt. Ignacemu Boernerowi). Boerner przewiózł go do Białegostoku, stamtąd przetransportowano go do Łunińca na Polesiu. Zanim został przejęty przez stronę radziecką napisał tu 22 I 1920 list W sprawie pokoju. Obywatelom Daszyńskiemu, Diamandowi i Perlowi (ogłoszony 10 III 1920, podkreślał uznanie niepodległości Polski przez RFSRR). Tu też odbył rozmowę z Władysławem Sikorskim, wówczas dowódcą grupy poleskiej. Swoje wspomnienia z pobytu w Niemczech w l. 1918–20 i z drogi powrotnej ogłosił w kilka lat później (Nojabr’, „Krasnaja Nov’” 1926 nr 10, przekład fragmentaryczny: „Mies. Liter.” 1966 nr 3).

Dn. 23 I 1920 R. był już w Moskwie, zaś 2 II należał do sygnatariuszy oświadczenia komunistów polskich w RFSRR zaprzeczającego jakoby popychali oni Rosję radziecką do wojny z Polską. Na IX (1920), X (1921), XI (1922) i XII (1923) Zjeździe RKP(b) wybierano go ponownie do KC, członkiem KC RKP(b) był do maja 1924. Na IX Zjeździe RKP(b) wygłosił 1 IV 1920 referat o zadaniach Międzynarodówki Komunistycznej (MK). Dn. 24 IV 1920 został sekretarzem Komitetu Wykonawczego (KW) MK i był nim do lipca 1920. Uczestniczył w II Kongresie MK, gdzie 3 VIII 1920 miał referat o związkach zawodowych. Kongres wybrał go do KW MK (pozostawał w jego składzie do lipca 1924). Po Kongresie został dokooptowany do Biura Polskiego KC RKP(b) i wysłany na front zachodni. Dotarł 19 VIII do zajętych jeszcze przez Armię Czerwoną Siedlec, lecz już 23 VIII znalazł się w Mińsku, a następnie w Moskwie, zaś 31 VIII w Baku, gdzie na I Zjeździe Ludów Wschodu wygłosił 2 IX 1920 referat o sytuacji międzynarodowej i zadaniach mas pracujących na Wschodzie. W sierpniu 1920 w Mińsku i w październiku t.r. w Rydze brał udział w rokowaniach pokojowych z delegacją polską, spotykał się półoficjalnie z Norbertem Barlickim z PPS. W październiku 1920 przybył nielegalnie do Niemiec, aby tu z ramienia MK (działał pod pseud. Max) bezpośrednio wpływać na taktykę KPD. Pod jego wpływem konferencja KPD uchwaliła „List otwarty” do organizacji socjaldemokratycznych w Niemczech, stanowiący pierwszą komunistyczną próbę sformułowania założeń jednolitego frontu robotniczego. List spotkał się z wysoką oceną Lenina («absolutnie słuszna taktyka»). Kolejną podróż do Niemiec R. odbył między 1 a 8 II 1921 w sprawach KPD i Komunistycznej Partii Włoch.

Po powrocie z Niemiec R. uczestniczył w przygotowaniach do III Kongresu MK, na którym 30 VI 1921 wygłosił referat o taktyce. Po Kongresie 13 VII wszedł do Małego Biura KW MK, przekształconego 26 VIII w Prezydium KW (jego członkiem był do lipca 1924). Od 10 I do 17 II 1922 przebywał w Niemczech, gdzie z ramienia rządu radzieckiego prowadził rozmowy z czołowymi politykami niemieckimi (kanclerz J. Wirth, minister spraw zagranicznych W. Rathenau, gen. H. v. Seeckt i in.). Na I Rozszerzonym Plenum KW MK 27 II 1922 złożył sprawozdanie ze swych rokowań w Berlinie z przedstawicielami Międzynarodowej Wspólnoty Pracy Partii Socjalistycznych (tzw. Międzynarodówki 2 1/2) G. Ledebourem i W. Adlerem. Od 25 III do 23 V 1922 znów przebywał w Berlinie, gdzie w dn. 2–5 IV wchodził w skład reprezentacji MK na spotkaniu przedstawicieli trzech międzynarodówek: Komunistycznej, II Międzynarodówki i Międzynarodówki 2 1/2. Sprawozdanie z konferencji berlińskiej złożył na posiedzeniu II Plenum KW MK 7 VI 1922. Stanowisko R-ka na tej konferencji jak i wcześniejsze (ze stycznia 1922) jego propozycje w sprawie zmiany taktyki wobec socjaldemokracji zostały uznane przez Lenina za zbyt ustępliwe. Od lipca 1922 do marca 1925 był współredaktorem głównego organu MK „Kommunističeskij Internacional”. Na XI Konferencji RKP(b) 4 VIII 1922 wygłosił koreferat o sytuacji międzynarodowej. Aktywnie występował na IV Kongresie MK, m. in. 10 XI 1922 miał referat Ofensywa kapitału. Wszedł do wybranej przez Kongres Komisji Polskiej dla zbadania zarzutów reprezentanta ultralewicy Władysława Kowalskiego-Grzecha pod adresem kierownictwa Komunistycznej Partii Robotniczej Polski (KPRP). Na międzynarodowym kongresie pokojowym w Hadze (10–15 XII 1922), zwołanym z inspiracji socjaldemokratycznej Międzynarodowej Federacji Związków Zawodowych, był głównym mówcą delegacji radzieckiej. W Hadze rozmawiał z Zygmuntem Żuławskim. Od grudnia 1922 do stycznia 1924 był członkiem Centralnego Komitetu Wykonawczego (CKW) Związku Socjalistycznych Republik Radzieckich (ZSRR). Na początku 1923 przebywał w Oslo, starając się nakłonić Norweską Partię Robotniczą do przystąpienia do MK, zaś 28 I – 1 II 1923 (pod pseud. Arvid) uczestniczył w kolejnym zjeździe KPD w Lipsku. Dn. 7 V 1923 udał się na kilka dni z Moskwy do Berlina, aby doprowadzić do porozumienia między frakcjami KPD, w końcu zaś tego miesiąca (21–25 V) uczestniczył jako obserwator w kongresie założycielskim Socjalistycznej Międzynarodówki Robotniczej w Hamburgu. Dn. 1 VI wyjechał do Moskwy. Na III Plenum KW MK 21 VI 1923 w przemówieniu poświęconym nacjonaliście niemieckiemu L. Schlageterowi, rozstrzelanemu przez władze francuskie w okupowanej wówczas Nadrenii, wysunął koncepcję o możliwości taktycznego sojuszu ruchu komunistycznego z tymi siłami politycznymi (nawet o reakcyjnej społecznie treści), które zajmują antagonistyczne stanowisko wobec głównych sił imperialistycznych. Teoria ta, zwana szlageteriadą, spotkała się jednak z krytyką kierownictwa MK. Na tymże Plenum KW MK wygłosił także dwa referaty: 15 VI o sytuacji międzynarodowej oraz 23 VI Przewrót w Bułgarii i partia komunistyczna. Na II Zjeździe KPRP w Bolszewie pod Moskwą był 21 IX 1922 jednym z referentów w kwestii narodowej (tekst referatu nie zachował się). W okresie wzniesienia rewolucyjnego w Niemczech jesienią 1923 R. przybył tam z ramienia MK. Po drodze ponoć odbył poufne rozmowy z przedstawicielami polskiego Min. Spraw Zagranicznych, obiecując Polsce część Prus Wschodnich za życzliwą neutralność w wypadku wybuchu rewolucji niemieckiej. Przez Czechosłowację przyjechał 22 X do Drezna (tu w Saksonii od 10 X działał rząd socjaldemokratyczno-komunistyczny). Mimo iż w Hamburgu doszło 23–25 X do powstania zbrojnego, rewolucja socjalistyczna w Niemczech nie wybuchła, a proponowany przez R-ka na 30 X strajk nie powiódł się. W końcu listopada lub na początku grudnia 1923 R. powrócił do Moskwy. W dn. 8–21 I 1924 odbyło się wspólne posiedzenie Prezydium KW MK z przedstawicielami KPD, na którym R. został uznany za współwinnego niepowodzeń KPD (jego zalecenia formułowane w imieniu MK miały być jedną z głównych przyczyn klęski sił rewolucyjnych w Niemczech). Obciążono go też odpowiedzialnością za sformułowane w grudniu 1923 przez kierownictwo KPRP zastrzeżenia (praktycznie zwrócone przeciw J. Stalinowi) wobec metod walki kierownictwa RKP(b) z L. Trockim. Głównie z inspiracji Stalina R. był też krytykowany na XIII Zjeździe RKP(b) w maju 1924, na V Kongresie MK w czerwcu – lipcu 1924 i V Plenum KW MK w kwietniu 1925. Nie wybrano go też w r. 1924 do władz RKP(b) i MK. Zajął się wtedy głównie publicystyką. W lutym – maju 1924 wykładał na pierwszym kursie szkoły KPRP w Moskwie. Latem 1925 został rektorem Uniwersytetu Ludu Pracującego Chin im. Sun Jat-sena w Moskwie, zaś od r. 1925 był też członkiem redakcji naczelnej i redaktorem działu historycznego Wielkiej Encyklopedii Radzieckiej (współuczestniczył w powstaniu jej pierwszych 8 tomów). W r. 1925 napisał dla Encyklopedii Granata obszerną autobiografię – w istocie wspomnienia – ogłoszone w tomie 41 cz. 2 tej publikacji („Enciklopedičeskij Slovar’”, Moskwa 1929 łam 138–69). Artykuły R-ka w „Prawdzie” w maju 1926, zatytułowane Napoleon IV, uważane były za wykładnię stanowiska radzieckiego w sprawie przewrotu dokonanego w Polsce przez Józefa Piłsudskiego. We wrześniu 1926 ujawnił publicznie odmienne od J. Stalina i większości kierownictwa partii stanowisko, odrzucając możliwość zbudowania socjalizmu w jednym kraju, nawet tak dużym jak Związek Radziecki. Zaliczony do opozycji trockistowskiej został skrytykowany przez J. Stalina na XV Konferencji Wszechzwiązkowej Komunistycznej Partii (bolszewików) – WKP(b) w listopadzie 1926, jak również przez VII Plenum KW MK w grudniu t. r. i VIII Plenum KW MK w maju 1927. Pod zarzutem działalności frakcyjnej w ślad za L. Trockim i G. Zinowjewem, usunięto go wraz z 74 innymi działaczami opozycji trockistowskiej z WKP(b) decyzją jej XV Zjazdu z 18 XII 1927. Od r. 1928 przebywał na zesłaniu w Tobolsku, w r. 1930 w Tomsku, a następnie w Woroneżu. Dn. 10 VII 1929 złożył wraz z I. Smiłgą i E. Preobrażeńskim oświadczenie o zerwaniu z opozycją trockistowską. W r. 1930 przyjęto go z powrotem do WKP(b) i pozwolono na powrót do Moskwy, gdzie został kierownikiem Wydziału Zagranicznego dziennika rządowego „Izvestija”. Jednocześnie pracował w Wydziale Zagranicznym KC WKP(b).

W r. 1931 R. odwiedził Berlin, zaś w lutym 1932 był członkiem delegacji radzieckiej na genewską konferencję rozbrojeniową. W dn. 2–3 V 1933 odbył w Moskwie rozmowy z przybyłym tu redaktorem „Gazety Polskiej” Bogusławem Miedzińskim, nieoficjalnie reprezentującym rząd polski. Sugerował mu (najwidoczniej upoważniony do tego) spotkanie z J. Stalinem, czego Miedziński nie przyjął, za późniejszą aprobatą J. Piłsudskiego. Dn. 6 VII R. przybył z rewizytą do Warszawy. Sprawę uznano wtedy za sensację polityczną, choć oficjalnie podejmowany był przez Miedzińskiego a nie przez rząd. Po spotkaniach z dziennikarzami w Warszawie (w spotkaniu w poselstwie Związku Radzieckiego uczestniczył m. in. czołowy przedstawiciel polskich kół przemysłowych Andrzej Wierzbicki) w towarzystwie płka Mieczysława Ścieżyńskiego, dyrektora agencji «Iskra», udał się samochodem do Gdyni (12 VII), skąd przez Poznań i Katowice przybył do Tarnowa, gdzie spotkał się z matką. Kolejne rozmowy z Miedzińskim odbył w Krakowie (tu przyjęcie u prezydenta miasta), później kontynuowano je w Warszawie, głównie w parku Wilanowskim. R. spotkał się także z Józefem Beckiem. Ze strony R-ka padły wówczas propozycje współpracy Polski i Związku Radzieckiego w obliczu niebezpieczeństwa napaści ze strony Niemiec. Spotkał się też nieoficjalnie z przywódcami Polskiej Partii Socjalistycznej. R. opuścił Warszawę 22 VII. Wizyta R-ka przyczyniła się do złagodzenia napięć między Polską a Związkiem Radzieckim, czego wyrazem stał się m. in. ogłoszony 29 VIII 1933 w „Gazecie Polskiej” artykuł R-ka Odrodzona Polska i Związek Sowiecki oraz wydany 29 X 1933 radziecki numer „Wiadomości Literackich” z artykułem R-ka Kultura rodzącego się socjalizmu. W lutym 1934 uczestniczył z głosem doradczym w XVII Zjeździe WKP(b). W czerwcu 1934 ukazała się w „Izvestijach” seria jego artykułów, zakładająca możliwość zbliżenia radziecko-niemieckiego, odnotowana przez prasę polską. Na I Ogólnozwiązkowym Zjeździe Pisarzy Radzieckich w Moskwie wygłosił 24 VIII 1934 referat Współczesna literatura światowa i zadania sztuki proletariackiej. Dn. 6 II 1935 został członkiem Komisji Konstytucyjnej CKW ZSRR. Na łamach „Izvestij” omówił powieść Leona Kruczkowskiego „Kordian i Cham”. Ogłoszony 26 VIII 1934 w „Wiadomościach Literackich” przekład tego artykułu wywołał polemikę L. Kruczkowskiego i Andrzeja Stawara. W maju 1935 artykuł R-ka poświęcony pamięci J. Piłsudskiego przedstawił oficjalne stanowisko radzieckie wobec jego osoby. Szkic wszedł do polskiego wydania zbioru prac R-ka pt. Portrety i pamflety (W. 1935–6 I–II). Ostatni artykuł R-ka w prasie radzieckiej ukazał się 31 VIII 1936. Dn. 29 IX 1936 został aresztowany, a w ślad za nim jego żona i córka, studentka. W dn. 23–30 I 1937 przed Kolegium Wojskowym Sądu Najwyższego ZSRR w Moskwie odbył się proces «antyradzieckiego centrum trockistowskiego» z R-kiem jako współoskarżonym. Skazano go na 10 lat więzienia. Wg źródeł oficjalnych zmarł w r. 1939. Utrzymywały się pogłoski, że żył nadal. Nie znajduje to potwierdzenia w wiarygodnych źródłach.

W okresie radzieckim R. należał do najbardziej eksponowanych i najpłodniejszych publicystów partii i rządu, słynąc ze swego ciętego pióra i oryginalnych analiz Uważany był też za jednego z czołowych intelektualistów partyjnych. Był autorem dziesiątków referatów, broszur propagandowych i agitacyjnych, a także setek artykułów w prasie codziennej, głównie w „Prawdzie” i „Izvestijach”, przedrukowywanych przez prasę MK i wszystkich partii komunistycznych. Z większych jego rozpraw i zbiorów artykułów wymienić należy: Rozwój socjalizmu od nauki do czynu (Moskwa 1918), Anarchisty i Sovetskaja Rossija (tamże 1919), Die russische und deutsche Revolution und die Weltlage (Berlin 1919), Zur Taktik des Kommunismus (tamże 1919), Vojna pol’skich belogvardejcev protiv Rossii (Moskwa 1920), Die Auswärtige Politik Sowjetrusslands (Hamburg 1921), Das dritte Jahr des Kampfes der Sowjetrepublik gegen der Weltkapital (Berlin 1921), In Reihen der deutschen Revolution 1909–1919 (München 1921), Rosa Luxemburg, Karl Liebknecht, Leo Jogiches (Hamburg 1921), Soll die Vereinigte Kommunistische Partei Deutschlands eine Massenpartei der revolutionäre Aktion oder eine zentristische Partei des Wartens sein? (tamże 1921), Theorie und Praxis der 2 1/2 Internationale (tamże 1921), Czym jest faszyzm (W. 1923), Der Kampf der Kommunistischen Internationale gegen Versailles und gegen die Offensive des Kapitals (Hamburg 1923), Die Liquidation des Versaillen Friedens (tamże 1923, Wyd. polskie, W. 1923), Vnešnjaja politika Sovetskoj Rossii (Moskva 1923), Pjat’ let Kominterna (Moskva 1924 I–II), Lenin (tamże 1925), Meždunarodnaja politika (tamże 1925 I), Vseobščaja zabastovka i social’nyj krizis v Anglii (tamże 1926), Portrety i pamflety (tamże 1927, Wyd. 2. rosyjskie, tamże 1933–4 I–II), Pobeda germanskich kommunistov i zadači sovetskogo proletariata (tamże 1930), Kapitalistyczne niewolnictwo a socjalistyczna organizacja pracy (tamże 1931), Podgotovka bor’by za novyj peredel mira (tamże 1934), Abisynia (W. 1935), Z kraju szczęśliwej młodości (Wil. 1935).

R. znany był ze swego indywidualizmu, podkreślanego także przez wygląd zewnętrzny (bokobrody, nieodłączna fajka) i swobodny styl bycia. Powtarzano opowiadane przezeń liczne anegdoty polityczne, a autorstwo wielu z nich mu przypisywano.

O życiu rodzinnym R-ka przed r. 1914 brak bliższych szczegółów. Najprawdopodobniej był żonaty po raz pierwszy w r. 1905. Po raz drugi ożenił się w r. 1909 z Heleną Bogojawlenską-Muchiną. Wkrótce związek ten ustał. Od r. 1910 był związany z Różą Abramowicz (1885–1939), członkinią SDKPiL i partii bolszewickiej, lekarką, która pracowała w Związku Radzieckim na stanowiskach administracyjnych oraz jako dziennikarka. Z tego małżeństwa miał R. córkę Zofię (ur. 1919), obecnie mieszkającą w Moskwie (pracowała jako buchalter). W l. 1923–6 R. związany był ze znaną dziennikarką radziecką Laryssą Reissner, której poświęcił zbiór Portrety i pamflety, zamieszczając w nim szkic o niej.

Der Grosse Brockhaus, Wiesbaden 1956 IX; Malaja Sovetskaja Enciklopedija, Moskva 1930 VII; W. Enc. Powsz. (PWN), IX; Księga Polaków uczestników rewolucji paźdz., (fot.); Lazitsch B., Drachkovitsch M., Biographical Dictionary of the Comintern, Stanford 1973; – Barczak F., Karol Radek dygnitarz sowiecki [na okładce, tytuł: Karol Radek dyplomata sowiecki], W. 1935; Goldbach M. L., Karol Radek und die deutsch-sowjetischen Beziehungen 1918–1923, Bonn 1973; Jermołajewa R., Manusiewicz A., Lenin a polski ruch robotniczy, W. 1976; Kochański A., SDKPiL 1907–1910, W. 1971; Krasiński E., Stefan Jaracz, W. 1983 (tu m. in. nieznana fot. R-ka z Jaraczem z r. 1933); Legters L., K. Radek als Sprachrohr des Bolschewismus, „Forschungen zur Osteuropäischen Geschichte” T. 7: 1959 s. 196–322; Lerner W., K. Radek, The Last Internationalist, Stanford 1970 (fot.); Najdus W., Polacy w rewolucji 1917 r., W. 1967; taż, Polska lewica w Kraju Rad 1918–1920, W. 1971; Nettl J. P., Rosa Luxemburg, London 1960 I–II; Oznobišin D. V., K istorii bor’by partii protiv „levych kommunistov” posle VII S’ezda TKP(b), „Voprosy Istorii KPSS” 1969 nr 10 s. 30–43; Steffen J., Wiemers A., Auf zum letzen Verhör. Erkentnisse der veranwortlichen Hofnarren der Revolution K. Radek, München 1977; Tych F., PPS-Lewica w latach wojny 1914–1918, W. 1960; Vjatkin A. J., Razgrom Kommunističeskoj partiej trockizma i drugich antileninskich grupp, Leningrad 1966 I 119; – Balabanoff A., My life as a rebel, New York 1938; Bericht über den Internationalen Friedenskongress, abgehalten im Haag, Amsterdam 1923; Bericht über die Tätigkeit des Präsidiums und der Exekutive der Kommunistischen Internationale für die Zeit vom 6. März bis 11. Juni 1922, Hamburg 1922; Dejatel’nost’ Ispolnitel’nogo Komiteta i Prezidiuma IK Kommunističeskogo Internacionala ot 1 ijulja 1921 do 1 fevralja 1922 g., Petrograd 1922; Dokumenty i materiały do historii stosunków polsko-radzieckich, W. 1961–7 I–VI; Die Lehren der deutschen Ereignisse, Hamburg 1924; Lenin W. I., Dzieła, W. 1951–7, XXI–XXV, XXVII, XXX–XXXV; tenże, Polnoe sobranie sočinenij, Moskva 1961–5 XXVI–XXVIII, XXX, XXXIII, XXXV, XXXVI, XXXIX–XLI, XLIII–XLV, XLVII–LIV; Luksemburg R., Listy do L. Jogichesa-Tyszki, Wyd. F. Tych, W. 1968–71 II–III; Materiały archiwalne do historii stosunków polsko-radzieckich, W. 1957 I; Miedziński B., Droga do Moskwy, „Kultura” 1963 nr 6 s. 74–86; tenże, Pakty wilanowskie, tamże nr 7–8 s. 113–32; Pervyj s’ezd narodov Vostoka, Petrograd 1920; Pervyj Vsesojuznyj S’ezd Sovetskich Pisatelej, Moskva 1934; Pjatyj Vsemirnyj Kongress Kommunističeskogo Internacionala, Moskwa-Leningrad 1925 I–II; Platten F., Lenin s emigratii v Rossiju, Moskwa 1925; Protokoll des Vierten Kongresses der Kommunistischen Internationale, Hamburg 1923; Puti mirovoj revoljucii, Moskva–Leningrad 1927 I–II; Rasširennyj Plenum Ispolnitel’nogo Komiteta Kommunističeskogo Internacionala, Moskva 1923; Rasširennyj Plenum Kommunističeskogo Internacionala, Moskva 1925; Schuddekopf O. E., K. Radek in Berlin, w: Archiv für Sozialgeschichte, Hanover 1962 II; Singer B., Od Witosa do Sławka, Paryż 1962 s. 139–42; Stalin J., Dzieła, W. 1950–1 VIII–IX; Die Taktik der Kommunistischen Internationale gegen die Offensive des Kapitals, Hamburg 1922; III Vsemirnyj Kongress Kommunističeskogo Internacionala, Petrograd 1921; Vos’moj plenum Ispolnitel’nogo Komiteta Kommunističeskogo Internacionala. Tezisy, Moskva–Leningrad 1927; Vtoroj Kongress Kominterna, Moskva 1934; Wańkowicz M., Opierzona rewolucja, W. 1934 s. 48–52 (karykatura); Die Zimmerwalder Bewegung, Wyd. K. Lademacher, Haag 1967 I–II; – „Gaz. Pol.” 1933 nr 184–201, 238; „Ilustr. Kur. Codz.” 1933 nr 188, 201; „Kur. Warsz.” 1933 nr 192; „Młot” (Wilno) 1919 nr 71; „Naprzód” 1904 nr 66, 1914 nr 96; „Nowa Trybuna” 1914 nr 5; „Robotnik” 1933 nr 235, 1934 nr 176; „Wiadomości” 1934 nr 35, 42, 51; „Z Pola Walki,” 1972, 1973; „Z Pola Walki. Zesz. Wydz. Hist. Partii KC PZPR” 1956 nr 2; – AGAD: GGW 107136, Prokurator Warsz. Izby Sądowej 5616; Arch. Państw. m. W.: WGZZ 2208, 2209; Centr. Arch. KC PZPR: Teczka osobowa 4870 (K. R.), 9/II/16 s. 109, 9/II/17 s. 46–56, 9/II/30 s. 11, 180, 190, 9/II/38 s. 25, 44, 9/II/44 s. 3, 107,9/II/99 passim, 9/III/4 9/III/9, 9/III/11, 9/III/16–18, sygn. 305/IV/5 podt. 1 k. 84, 243; International Instituut voor Sociale Geschidenis, Amsterdam: Archiwum SPD (In Sache Radek); – Materiały do bibliografii prac Karola Radka w posiadaniu autora; – Informacje córki R-ka Zofii.

Aleksander Kochański